Hoe rainproof is ons riool?

Meestal wordt afval- en regenwater probleemloos afgevoerd. Maar na een extreme regenbui kan het riool overbelast raken en het water op straat of in huizen lopen. Hoe rainproof is ons rioolsysteem eigenlijk?

Wist je dat Amsterdam sinds 1910 een rioolsysteem heeft, maar dat Amsterdamse grachtenhuizen nog tot ver in de 20e eeuw hun afvalwater direct in de gracht loosden? Pas in 1985 waren alle huizen in de binnenstad aangesloten op het riool, in 2017 zijn ook alle woonboten aangesloten. Op een zonovergoten terras aan de Bellamystraat in Oud-West legt Thomas Staverman van Waternet uit hoe ons rioolstelsel ontstaan is en hoe toekomstbestendig het is. 

“In de 19e eeuw was het nog een stinkende boel”

Om die reden zijn veel grachten toen ook gedempt. Denk aan de Nieuwezijds Voorburgwal, het Rokin, of de Westerstraat en de Lindengracht in de Jordaan. Door de aanleg van het riool werd het niet meteen schoner: voor de komst van de eerste waterzuiveringsinstallaties in 1920, liep het rioolwater zo de grachten in.

Nu is het grachtenwater relatief schoon. Het wordt nauwkeurig gecontroleerd en gezuiverd. Als het zuurstofgehalte in het water te laag is, worden de grachten gespoeld. Dat gebeurde tot in de jaren negentig nog zo’n 2 tot 4 keer per week, maar nu de grachten steeds schoner worden is dat vaak niet eens een keer per jaar nodig.

Drukte in de grond. Foto’s genomen tijdens rioleringswerkzaamheden. © Waternet  

Weinig ruimte in de grond

In de binnenstad van Amsterdam ligt een gemengd rioolsysteem onder de grond. Dat betekent dat het regenwater en het afvalwater dezelfde buis inlopen. Het vervuilde water wordt vervolgens naar Westpoort gepompt om daar gezuiverd te worden. 

“Er is weinig ruimte in de grond”

“Het zou beter zijn als je het relatief schone regenwater opvangt in een aparte regenwaterbuis en de gracht in kan laten lopen, maar in de binnenstad is daar gewoon geen ruimte voor onder de grond” zegt Thomas. 

Een deel van het regenwater dat in het centrum op straat valt, loopt overigens wel af in de grachten. Dat kan omdat de straten en huizen in het centrum minimaal een meter boven het waterpeil van de grachten staan, en water via de straat de gracht in kan lopen. 

Verschil in hoogte

Niet alle Amsterdamse straten liggen boven het waterpeil van de grachten. Vanaf het terras wijst Thomas de Bellamystraat in. Die loopt vanaf de Ten Katestraat tot aan de Kostverlorenvaart. “Het einde van de Bellamystraat ligt een halve meter onder het waterpeil. Als het hard regent stroomt het regenwater naar dit laagste punt toe en, staat de straat blank.”

Hoogteverschil Bellamystraat en Slatuinenweg. © Waternet  

Dat hoogteverschil heeft een historische verklaring. Wat nu Oud-West is, heette vroeger Nieuwer-Amstel. Met de uitbreiding van Amsterdam in de laat 19e eeuw werd een groot deel van deze gemeente opgeslokt. De landbouwgrond werd volgebouwd, de oude slootjes gedempt en tot straten gemaakt. Maar op sommige plekken werd de grond niet eerst opgehoogd, zoals in het centrum van Amsterdam, omdat het deels bebouwd was. 

“Het zijn eigenlijk polders zonder sloten “

Dit geldt bijvoorbeeld voor delen van Oud-West, de Baarsjes en Oud-Zuid. “Het zijn eigenlijk polders zonder sloten,” zegt Thomas. Het water kan nergens heen en blijft op straat staan als het erg hard regent. Dit zijn dan ook de plekken waar de meeste wateroverlast plaats vindt. In de Bellamystraat is daarom een tweede, lager gelegen rioolsysteem aangelegd, dat het water naar boven pompt.

Ook stadsparken als het Vondelpark, het Sarphatipark en het Oosterpark liggen tot wel bijna twee meter onder het grachtwaterpeil. Op deze laag gelegen plekken is meer wateroverlast als het hard regent.  

Dicht bebouwd Amsterdam

In de dichtbebouwde vroeg 20e-eeuwse wijken, kan het water maar moeilijk weglopen. Daarom is er in het verleden achter sommige huizenblokken één drainagesysteem onder meerdere achtertuinen gelegd. Vaak zijn bewoners daar niet eens van op de hoogte, terwijl ze er wel verantwoordelijk voor zijn. Ze merken het pas als de tuinen onder water staan, en het drainagesysteem vervangen moet worden. “Dat is soms erg lastig,” zegt Thomas, “want dan moeten alle betrokken huiseigenaren in een keer hun achtertuin overhoop halen.”

Aanleg leiding tuinen Vondelstraat. © DigiDaan

In de naoorlogse wijken loopt regenwater al een stuk beter weg. Vanaf de jaren vijftig is de gemeente Amsterdam op grote schaal gescheiden riolen gaan aanleggen, met aparte buizen voor afvalwater en regenwater. Het regenwater kan dan direct via de buis naar een sloot of gracht geleid worden.

“Over het algemeen geldt: hoe nieuwer de wijk, hoe beter die ontworpen is op hevige regenval”

De Bijlmermeer is bijvoorbeeld ook een oude polder, maar daar is veel meer groen en water aangelegd waar het regenwater in weg kan lopen, en zijn van meet af aan gescheiden riolen geplaatst.

Schematische doorsnede gescheiden rioolstelsel met een kleine diameter.

Schematische doorsnede gescheiden rioolstelsel met een grote diameter.

Een rainproof toekomst

In oudere buurten wordt, waar mogelijk, nu ook gescheiden riolen aangelegd. Toch kan het rioolsysteem maar een bepaalde hoeveelheid water tegelijkertijd verwerken. “Overal nog grotere rioolbuizen aanleggen is geen optie,” zegt Thomas. “Daar is niet genoeg ruimte voor onder de grond, het zou voor veel overlast zorgen, en het is niet kostenefficiënt.”

Daarom zal er altijd kans zijn op overlast van water op straat bij heftige regenval. Hoe kunnen we hier toch op voorbereid zijn? Door slim om te gaan met water.